สวนดอกฮีลใจ 🩺 ห่วงใยผู้ประสบภัยน้ำท่วม

ภาพจิตใจของคนเรามักถูกท้าทายและได้รับผลกระทบจากเหตุการณ์ต่างๆ โดยเฉพาะภัยพิบัติ ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่สามารถคาดการณ์หรือควบคุมได้ เหตุการณ์เหล่านี้อาจเกิดขึ้นอย่างฉับพลันและก่อให้เกิดการสูญเสียที่มากมาย ไม่ว่าจะเป็นความสูญเสียด้านร่างกาย การบาดเจ็บ การสูญเสียทรัพย์สิน หรือแม้แต่การสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก สิ่งเหล่านี้ส่งผลกระทบโดยตรงต่อสภาพจิตใจ ทำให้ผู้ที่เผชิญเหตุการณ์ต้องปรับตัวกับความทุกข์ทรมานและความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น

ในช่วงปีนี้ ประเทศไทยต้องเผชิญกับภัยพิบัติหลายครั้ง ตั้งแต่ต้นปีจนถึงปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นภัยจากธรรมชาติ เช่น น้ำท่วม ไฟป่า หรือพายุ ซึ่งมักจะเกิดขึ้นแบบไม่ทันตั้งตัว หลายคนไม่สามารถเตรียมความพร้อมทั้งด้านจิตใจและด้านวัตถุได้ทัน ทำให้ความเครียดและความวิตกกังวลเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว การที่คนต้องเสียบุคคลที่รัก การสูญเสียบ้านเรือน หรือทรัพย์สินที่สำคัญ เป็นเหตุผลหนึ่งที่ก่อให้เกิดความเศร้าและความเจ็บปวดทางจิตใจอย่างรุนแรง

ทั้งนี้ การให้ความสำคัญกับการฟื้นฟูสภาพจิตใจในช่วงหลังภัยพิบัติเป็นเรื่องสำคัญไม่แพ้กับการฟื้นฟูสภาพทางกาย การรับมือกับความสูญเสียต้องการเวลา การสนับสนุนจากครอบครัว และการช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญทางจิตวิทยาเป็นสิ่งที่สำคัญในการฟื้นฟูสุขภาพจิตของผู้ที่ได้รับผลกระทบ

เมื่อเกิดสถานการณ์น้ำท่วมซึ่งสร้างความเสียหายทั้งต่อชีวิตและทรัพย์สิน ผู้ประสบภัยมักเผชิญกับผลกระทบทางด้านจิตใจที่แสดงออกผ่านปฏิกิริยาทั้งทางกายและจิตใจอย่างหลากหลาย โดยปฏิกิริยาเหล่านี้ถือเป็นเรื่องปกติที่เกิดขึ้นในภาวะวิกฤต และการทำความเข้าใจและรับรู้ถึงผลกระทบในแต่ละด้านจะช่วยให้สามารถรับมือกับสถานการณ์ได้ดีขึ้น ปฏิกิริยาทั่วไปของผู้ประสบภัยสามารถแบ่งออกเป็น 4 ด้านดังนี้ :

1. ด้านร่างกาย

ผู้ประสบภัยอาจแสดงอาการทางกายที่เกิดจากความเครียดและความกลัวจากสถานการณ์น้ำท่วม ซึ่งอาจรวมถึง :

• ใจสั่น หัวใจเต้นแรง

• มือสั่นหรือรู้สึกอ่อนแรง

• ปวดหัว หรือรู้สึกเวียนศีรษะ

• คลื่นไส้ หรืออาเจียน

• ไม่สามารถกินอาหารได้ หรือมีการเบื่ออาหาร

• นอนไม่หลับ หรือมีความผิดปกติในการนอน

2. ด้านอารมณ์

ในช่วงเวลาที่เจอกับสถานการณ์ที่ไม่คาดคิดและน่ากลัว ผู้ประสบภัยมักมีการตอบสนองทางอารมณ์ที่หลากหลาย ซึ่งอาจประกอบด้วย :

• ความวิตกกังวล หรือความกลัวเกี่ยวกับความปลอดภัยในอนาคต

• ความรู้สึกตกใจ ไม่พร้อมรับมือกับสถานการณ์

• หมดหวัง หรือรู้สึกท้อแท้เมื่อเจอความสูญเสีย

• อารมณ์เศร้า หรือรู้สึกว่าชีวิตไร้ทิศทาง

3. ด้านพฤติกรรม

• ปฏิกิริยาทางจิตใจอาจสะท้อนผ่านพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป ซึ่งอาจรวมถึง:

• เก็บตัว ไม่อยากพบปะหรือพูดคุยกับผู้อื่น

• หงุดหงิดง่าย หรือมีอารมณ์ก้าวร้าวมากขึ้น

• มีการหลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่ทำให้คิดถึงเหตุการณ์น้ำท่วม

• ไม่สามารถทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันได้ตามปกติ

4. ด้านการรับรู้

ผู้ประสบภัยอาจรู้สึกว่าความสามารถในการรับรู้และการจัดการสถานการณ์ลดลง ซึ่งอาจมีลักษณะดังนี้:

• สับสน ไม่สามารถวางแผนหรือตัดสินใจได้ตามปกติ

• ไม่สามารถคาดการณ์หรือประเมินสถานการณ์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

• รู้สึกหลงทาง หรือไม่สามารถหาทางออกจากปัญหาที่เกิดขึ้นได้

ภาวะเครียดหลังภยันตราย หรือที่เรียกว่า Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD) เป็นภาวะทางจิตใจที่เกิดขึ้นหลังจากการเผชิญกับเหตุการณ์ที่รุนแรงและน่ากลัว เช่น ภัยพิบัติทางธรรมชาติ อุบัติเหตุร้ายแรง หรือเหตุการณ์ที่เป็นอันตรายต่อชีวิต ภาวะนี้สามารถส่งผลกระทบในหลายด้าน ทั้งทางร่างกาย จิตใจ และพฤติกรรม ซึ่งมักทำให้ผู้ที่ประสบเหตุการณ์ยังคงรู้สึกเหมือนเหตุการณ์นั้นกำลังเกิดขึ้นอยู่ แม้ว่าเหตุการณ์จะจบไปแล้วก็ตาม

ลักษณะอาการหลักๆ ของภาวะเครียดหลังภยันตราย ได้แก่ :

1. การกลับมาทบทวนหรือรู้สึกถึงเหตุการณ์เดิมซ้ำๆ

• ผู้ประสบภัยอาจรู้สึกว่าเหตุการณ์นั้นยังคงเกิดขึ้นอยู่ ราวกับว่าไม่สามารถ “ปล่อยวาง” จากความทรงจำหรือภาพจำเหล่านั้นได้

• อาจมี ภาพหลอน (flashbacks) หรือความฝันร้ายเกี่ยวกับเหตุการณ์เดิม

• ความรู้สึกกลัวหรือไม่สบายใจจะถูกกระตุ้นเมื่อคิดถึงหรือได้รับรู้สิ่งที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์นั้น เช่น การได้ยินเสียงที่คล้ายคลึงกันหรือเห็นสถานที่ที่คล้ายกัน

2. การหลีกเลี่ยงเหตุการณ์หรือสถานการณ์ที่เกี่ยวข้อง

• ผู้ประสบภัยอาจพยายามหลีกเลี่ยงสถานที่หรือบุคคลที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ เช่น ไม่อยากกลับไปยังพื้นที่ที่เคยประสบภัยน้ำท่วม

• หลีกเลี่ยงการพูดคุยหรือคิดถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น รวมถึงการปิดกั้นอารมณ์ที่เชื่อมโยงกับความทรงจำนั้นๆ

3. การตื่นตัวมากเกินไป (Hyperarousal)

• ผู้ประสบภัยอาจมีอาการตื่นตกใจง่ายต่อสิ่งกระตุ้นเล็กน้อย เช่น เสียงดัง หรือการสัมผัสที่ไม่คาดคิด

• รู้สึกระแวง หรือมีอาการตื่นเต้นเกินควรเมื่อเผชิญกับสิ่งที่อาจกระตุ้นความทรงจำเกี่ยวกับเหตุการณ์นั้น

• การมีปัญหาในการนอนหลับหรือมีความฝันที่รบกวนบ่อยครั้ง

4. การแยกตัวหรือรู้สึกเฉยเมยต่ออารมณ์

• ผู้ที่มีภาวะนี้อาจมีแนวโน้มที่จะแยกตัวจากสังคม ไม่อยากมีปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น รวมถึงครอบครัวหรือเพื่อนสนิท

• อาจมีอาการ ไร้อารมณ์ (emotional numbness) เช่น ไม่รู้สึกถึงความสุข ความเศร้า หรือความรักเหมือนก่อน

• รู้สึกห่างเหินจากคนรอบข้าง หรือไม่สามารถเชื่อมโยงอารมณ์กับกิจกรรมที่เคยชื่นชอบได้อีกต่อไป

5. อาการทางกายและจิตใจที่ไม่สบาย

• ความเครียดที่ต่อเนื่องสามารถทำให้เกิด อาการทางกาย เช่น ปวดหัว ปวดท้อง อ่อนเพลีย คลื่นไส้ หรือความดันโลหิตสูง

• มีอาการ วิตกกังวล (anxiety) หรือ อาการซึมเศร้า (depression) ร่วมด้วย ทำให้รู้สึกหมดกำลังใจ ไม่มีกำลังใจทำกิจกรรมต่างๆ

• ปัญหาในการมีสมาธิและการจดจำเหตุการณ์ต่างๆ ในชีวิตประจำวัน อาจมีการสับสนและไม่สามารถวางแผนได้ดีเหมือนเดิม

การรับมือกับภาวะที่มีความเครียดหรือความกดดันเป็นสิ่งที่ทุกคนต้องเผชิญในบางช่วงของชีวิต การมี “สติ” เป็นเครื่องมือสำคัญที่จะช่วยให้เราสามารถจัดการกับสถานการณ์เหล่านั้นได้ดีขึ้น สติเป็นเหมือนเครื่องมือที่ช่วยให้เราสามารถมองเห็นภาพรวมของสิ่งที่เกิดขึ้นทั้งภายนอกและภายในตัวเองได้ชัดเจนยิ่งขึ้น

การดึงสติกลับมาอยู่ในปัจจุบัน

เมื่อเราเผชิญกับสถานการณ์ที่ทำให้เกิดความเครียด การรวบรวมสติกลับมาให้อยู่กับปัจจุบันเป็นขั้นตอนแรกที่จะช่วยให้เรารู้สึกมั่นคงขึ้น การมีสติจะช่วยให้เราสังเกตความคิดและอารมณ์ของตัวเอง และทำให้สามารถแยกแยะสถานการณ์ได้ดียิ่งขึ้น วิธีการรวบรวมสติที่แนะนำมีหลายวิธี เช่น

•การกำหนดลมหายใจ : โฟกัสไปที่การหายใจเข้าและออกเป็นวิธีหนึ่งที่ช่วยให้สติคืนกลับมาได้ง่ายๆ ทำให้เรารู้สึกผ่อนคลายและรู้สึกถึงปัจจุบันมากขึ้น

•การสัมผัสตัวเอง : การกอดตัวเอง การเคาะมือไปมา เป็นอีกวิธีที่ช่วยดึงสติให้กลับมาอยู่กับร่างกายของเรา

•การฟังเพลงหรือบทสวด : ใช้เสียงที่สบายใจเพื่อนำสติกลับมา

•การพูดคุยกับคนใกล้ชิด : การแบ่งปันความรู้สึกกับคนที่เรารู้สึกปลอดภัยสามารถช่วยให้เรารู้สึกเบาลงได้

ประโยชน์ของการมีสติ

การมีสติไม่เพียงแต่ทำให้เรารู้สึกสงบขึ้น แต่ยังช่วยให้เราเห็นขั้นตอนการแก้ปัญหาได้ชัดเจนขึ้น การมีสติทำให้เรารู้จักตัวเองมากขึ้น โดยสามารถมองเห็นอารมณ์และความคิดของตัวเองได้ชัดเจนขึ้น

ตระหนักถึงปัญหาและความเครียดที่กำลังเกิดขึ้นโดยไม่ตระหนกกับมัน ทำให้สามารถจัดการกับปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ขั้นตอนการรับมือ

ตระหนักถึงความเครียดและการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ : การยอมรับว่าเรากำลังเครียดหรือมีอารมณ์เปลี่ยนแปลงเป็นขั้นตอนแรกในการจัดการปัญหา การรู้ตัวเองจะช่วยให้เราไม่รู้สึกกดดันตัวเองเกินไป

•จัดการกับอารมณ์ : หลังจากที่เราตระหนักถึงอารมณ์ของตัวเองแล้ว การหาวิธีจัดการกับอารมณ์ เช่น การทำสมาธิ การออกกำลังกาย หรือกิจกรรมที่ทำให้รู้สึกผ่อนคลาย เป็นวิธีที่ช่วยปรับสภาพจิตใจให้ดีขึ้น

•พูดคุยกับคนรอบข้าง : การแบ่งปันความรู้สึกและพูดคุยกับคนที่เราไว้วางใจจะช่วยให้เราได้รับมุมมองใหม่ๆ และรู้สึกไม่โดดเดี่ยวในการเผชิญปัญหา

สรุปแล้ว การมีสติไม่เพียงแต่ทำให้เราสามารถรับมือกับความเครียดได้อย่างมีประสิทธิภาพ แต่ยังช่วยให้เราเห็นและเข้าใจตัวเองมากขึ้น ซึ่งจะส่งผลให้สามารถจัดการกับชีวิตในทุกๆ ด้านได้ดียิ่งขึ้น

ขอขอบคุณข้อมูลจาก : ผศ.นพ.อวิรุทธ์ อุ่นอารมย์ อาจารย์ภาควิชาจิตเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

เรียบเรียง: นางสาวนันทพร ระบิน

ภาพ / ข่าว : กลุ่มงานสื่อสารองค์กร

งานประชาสัมพันธ์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่